Fill ramtugeken zugu

Fey ta chi trokin azelkan  ka inakellukelu che ñi mogen. kiñe trokin nentugelu kiñe ley mew epu waranka melipataka kechu, fey ta mew azelkageael ka ñi awükagenuam pu che ñi mogen itxokom zugu mew ka kom ti pu che mülelu Chile pigetuchi mapu mew. Fey ta chi txokin nüwkülelay fey ti wünen külechi wentxu ka txipa azelkawün mew, ka kake txokin chew am nentugekey fey ti chi leyes kam fey ti günenielu fey ta chi pu azelkan, welu tüfa chi txokin llowkey rang chumechi kake txokin llowkelu welu tüfa kisu azümüwküley pigekey.

Fey ta chi  kake azelkawün ley mew epu waranka melipataka kechu, chew am txipay ka azümkagey tüfachi txokin, elugey kiñe zugu kam zuam:

• Kelluntukuael ka ñi nentuael  fey ti kimeltun zugu nüwkülelu fey ta chi azelkawün chumechi am  zoy azafüy ñi mogen pu che mülelu faw.
• Nentuael kiñe zugu chew am küzawgeafiel kimgeael fillpüle fey ta chi azelkawün chumechi am  zoy azafüy ñi mogel ta che : fey mew txipay kiñe zugu azümkawal tüfachi zugu mew ka chew fey ti chi pu chillkatulelu ñi konael fey ta mew ñi chillkatun , ka fey ta chi zakingekechi che witxanpüramnielu fey ta chi azelkawün chumechi am  zoy azafüy ñi mogen ta che.
• Ka femechi ñi kelluntukuael fey ta chi awükagen che mew kam lagümkagen che rupalu  füta ke malon mew kam weichan mew kam feyti pu che kimgenulu chew ñi elgen lagümgelu, ka fey ti pu che awükagelu ka fey mew chew am mülelu ta awükan che.
• Müley ñi allmaltuleael chew ta awukamekegen ta che , kiñe zugu chew am pegengekey tüfa , chew am puwuyüm fey ta pu karüke ka soltaw che ka ñi chumekefel ta che: ka femechi fey ti chi pu che güfkükonkülelu ka pegemekey fey ta ka üytün mapu chew am müleyekel awükagen ta che ka txokin che.
• Müley ñi inayegeael ka günezuamgeael chew am txipakey  fey ta pu ley nüwkülelu che ñi mogen mew.
• Müley ñi nentual kiñe chillka fill txipantü chew ñi pewfaluwal chumlen che ñi mogen mülen kam mülenun awükanche.
• Ka femechi müley ñi nentual kiñe wirintukuan puwal ka mapu chew am llituy tüfachi azkünoafiel fey ta chi che ñi mogen ñi genuam awükan .
• Ka müley ñi niafiel fey ti chi wirikan  txipalu ti txokin Valech ka fey ti kiñe ka epu  txokin colonia dignidad pigelu.
• Ka müley ñi  llowafiel fey ta chi inaramtuyawfiel pu che azümüwnolu feyta chi zugu mew fey ta chi trokin ñi wülzuguafiel fey ta chi pu che.

Ñi küme aznierpuafiel ñi zugu INDH  trokituley kechu trokin mew chew tripay fillke zuam kam zugu:

• Kiñe troy chew am müley fey ti chi chillkatun ka inaramtukan zugu chew am azniegekey chem am tripayal fey ti chi  chillkantukun kiñe tripantü tripayel zugu awükagen kam awükagenun ta che ñi mogen.
• Epu troy fey ta  zapilgekeel reke ta che ñi mogen ka fey ta chi pu wirin chumelerpuafel kam zoy küme amulerpuafel ta che ñi mogen  awükagenuam ininorume ka feya ta chi az nüwküleael ka mapu ñi zugu mew chew zoy amulniegel fey ta chi zugu. Ka femechi müley ñi azümkayal chumechi am txipayal  fillke zugu nüwkülelu ta che ñi mogen mew konküyawkelu ta weza ke zugu mew ka müley ñi inayegeael fey ta chi pu wirin kam chillkantukun azümkawün che ñi mogen.
• Küla txoy chew am azümkagekey reke fey ta chi ragn ka kake zugu chew azkünugekey feyta chi pi che küzawkelu faw ka fey ta chi welliñ zuamyeel chew ñi küzawam egün, ka tüfa mew üytügekey fey ta wünenkülealu fey ta chi trokin mew ka chumten rang ñi zuamyeel kiñe txipantü mew.
• Meli txoy chew am azniegey fey ta chi chillkatun kam kimeltun zugu ka fey ta kake che ñi kimüpuael chem zugu ñi inakonkülen fey ta chi trokin che mew, ka fey ta mew txipay chumechi ampowafiel kom pu chillkatuwe ruka mew  kom pu txokiñ che chumechi pu katxipa azniewiegün fey ta pepikawkülelu weichan mew ka awükachekelu fey ta egün müli ñi kimael tüfachi zugu chumechi am zoy chetxokigeael itxokom che.
• Kechu txoy fey ta mew azniegi fey ta kom zugu txipayel fey ta chi txokin mew müli küme txipayael ka kom fey ti chi rang ñi küme pünegeael fey ta mew inatuniegey ta fey chi zugu ka femechi fill txipantü txipayey kiñe wirintukun chillka chew am  kom wirintukuley chum txipan fey ta chi küzaw, fey küme txipanole fey ta mew feypigey ñi chum txipayafiel ka chumechi am norpuafiel ta zugu. Ka femechi feyta chi troy nüwküley pu wünenkülechi fey ta chi zugu mew fey ta chi kom güneytukelu ñi küme amulen kam femnun itrokom zugu rupakeyel tüfachi trokin mew ka kake mew.
• Kayu txoy chew ñi azniegen fey ta chi pu che rupalu weeza zugu mew awukagelu kam nielu weza ke zugu  tüfa chi troy mew müli ni nentuael zugu chew ta pu che rupanoael zugu mew, welu fey ti chi rupalu müli zapillgeael reke, müli nentual azümkawün fey ta chi pu che küzawkelu tüfa chi zugu kam nüwkülelu fey ta chi zugu mew niel uta zugu fey ta mew kam wünenkülelu kiñe txoy mew.
• Regle txoy  chew am pepikagekey itxokom zugu txipayel fey ta chi txokin mew , chew am pepilkagekey fey ta chi pegelgekeyem ta zugu, tüfa mew txipakey fillke zugu fey ti pu wünenkülelu feypikey ñi txipayael kam femnueael, fey ta chi pepikawün  chumlerpuael tüfachi txokin ka chumechi am zoy küme yenerpuafiel ñi küzaw.
• Tüfa chi txokin müley kiñe üytün mapu mew, fey ta mew txipayey kom zugu rupakeel fey chi üytün mapu mew fey ñi puwael fey chi wirikan txipakelu fill txipantü ka ñi pegelgeael chumeken fey ta chi txokin fillpüle ka ñi kimeltual chumlen ta che ñi mogen  ñi üytün mapu mew ka ñi feypiafiel kake txokin ñi zuamyefiel kiñeke wirin chillka kiñeke zugu mew nüwkülelu che ñi mogen mew ka fey ta mew müli feypiafiel chew ñi awükageken ta che ñi femgenuel ta che ka chumechi am zoy gewenoael fey ta chi inayegen ta che kam awükagen ta che.

Fey ta mew txapüm niegey pu chillka txipayegel ka akuyel fey ta chi txokin mew. Faw ta müley chew ti küpa kimlu zugu müli ñi amuel müten, tüfa mew müley chillka faw txipalu ka mapu tuwlu. Fey müley txoy antü chew ñi nülalen lune antü puwüy jueve antü fey llitukey ñi gülagen mari pürapan txoy antü fey puwüy  mariküla txoy amulechi antü ka nag antü llituy mari kechu amulechi txoy antü ka puwüy mari regle amulechi txoy antü. Fey küpa güneytufilmi tüfachi az güpafige faw. Ka femechi fey ta chi CEDOCpetu azümkay fey ta chi chilkantukun digital zugu mew chew am pepi nakümgey pu chillka, fey küpa güneytufilmi fey chi zugu güpafige faw.

Pu che konkülelu faw miawkey egün  tüfa chi pu zugu mew chew azkintukey ka güneytukey chumeken ta pu karü che ka awükagele che ka nügele che feyta chi txokin müli ñi afkazi reke miawal fey ta mew, eymi pilmi miawal fey ta chi zugu mew  müley tami feypimeael tami zugu fey chi pu txokin che koneltulelu feyta chi zugu mew, fey ta chi txokin mew  wirintukuniey chuchi am fey ta chi pu kake che  ñi koneltulen fey ta chi zugu mew. Zoy küpa kimnielmi tüfa chi txoy  güpafige faw.

Tüfa mew müley kiñe txokin che yenielu tüfa chi zugu fey mew rupakey fillke zugu txipayal faw fey ta chi txokinche mari kiñe geygün, fey ti chi pu che yenieli zugu kam kimniegelu fey ta chi azelkan che ñi mogen ñi zoy genuam awükan kam itxokom che ñi che txokigeael, fey ta chi pu che kayu txipantü mew wünenkülekey fey kizutu üytuwkeyegün iney am zoy wünenkülealu kam chem troy zugu mew niealu kom egün, fey ta chi zoy wünenkülelu fey ta yeniekey ta kom zugu, azkünüwün, llowzugukey ka ñi nentuzuguael fillpüle.

Fantepu  fey ti chi zoy wünelkülelu Sergio Micco Aguayo pigey fey üytügey fey ti txokinche mew epumari ailla antü konkülechi julio küyen mew epu waranka ailla mari wigka tripantü, fey ta mew küla txipantü wünenkülealu. Ka ke pu konkülelu fey ta chi trokin mew Fey ta ñi pu üy :

• Sebastián Donoso
• Debbie Guerra
• Salvador Millaleo
• Carlos Frontaura
• Eduardo Saffirio
• Cristián Pertuzé
• Margarita Romero
• Branislav Marelic
• Yerko Ljubetic
• Consuelo Contreras

• Epu che nielu zugu fey üytukeeyu fey ta chi zoy wünenkülelu tüfachi chile pigetuchi mapu, fey ti epu üytün che müli tuwal kake epu üytün mapu.
• Ka epu che nielu zugu müli üytugeael fey ti chi pu azkünukelu pu ka tripa ñi mogen senado pigelu.
• Ka epu che nielu zugu müli ñi üytüafiel fey ta chi epu txokin che azkünukelu pu ka txipa ñi mogen Diputado pigelu.
• Ka kiñe che müli üytügeael fey ta pu txawünche ka wünenkülelu mew  pu fütxake chillkatuwe mew.
• Ka meli che üytügekey fey ta chi pu che koneltulelu  pu txawün che mew inanielu fey ta chi che ñi mogen ñi awükagenuam fey mew müley kiñe wirintukuleyel fey mew  ka üytügekey meli che.

Wünen wigka Füta kara mew fey mew nülaley ka llowgekey che  lune, marte ka jueve llitukey aylla txoy pürapan antü ka küla mari minuto amulechi tüfachi troy antü fey puwkey mari küla troy antü ka küla mari minuto amulechi wigka troy antü. Chew ñi mülen fey ta chi wellin reke gey Avenida Libertador Bernardo O´Higgins kiñe waranka kiñe pataka meli mari kayu  wigka rakitun rüpü –  ti wellin  pura pataka kiñe– ragikon Santiago.

Ka femechi küpa wirintukulmi müley kiñe chillka chew am amulafüymi tami zugu  faw  kam küpa mütxümülmi ka müley tüfachi mütxümwe kechu kayu epu epu pura pura regle pura pura kayu kechu.

Küpa kimülmi chew püle ka müle kake welliñ güpafige faw.

Fey ta chi zugu mew INDH azkintukey ka güneytukey chumeken fey ti pu karü che kizu egün kam günieneyegün reke fey ta chi az nieel pu kara kam waria, welu müli ñi wenterumenoael ta pu che mew nentunielu ñi zugu egün  kiñe txekan zugu kam nentuzugun mew tunten niele egün pin zugu kam nielole egün pu wünenkülechi üytün mapu mew.

Tüfa chi trokin ñi zuam mew ti INDH feypiley ñi azkintuael ka güneytuael itxokom pu che ñi mogel, tufachi Chile pigetuchi chi txokiñ mapu mew, fey mew ka inakonküley fey ta chi pu kake az che, soltaw pigechi.

Kiñe che konkülelu fey ti pu txokinche pepikawküleu weichayal reke niele kiñe zugu chew wezalkagele ka pepi puwafüy tüfachi txokin mew fey ta me ka femechi kellugeay ñi elugeal ñi kümelkaletuael.

Welu INDH pepi koneltulay fey ta chi kizutu chi pu che nielu wezalkafemekewün.

Pepi femgelayan, INDH wülkelay fey ti chi zugu.

Fey mew müley kiñe txokin chew ñi mülen re che pepiluwlu zugu fey ta chi chillkatun ka wirintukun zugu chew ga wewpigekey reke zugu, fey mew müley kiñe mütrümwe kayupataka melipatakameli mari epu waranka. Kam ka mütrümwe mew  kechu kayu  epu epu küla kayu epu pura epu pataka. Ka femechi kake üytün mapu mew müley zoy pichi ke trokinche pepiuluwlu zugu mew fey küpa güneytufilmi güpafige faw. Fey ta chi zoy füta kara mew pepi koneltuwal feyta chi pepiluwün pu che mew feyta chi awükan che ñi mogen mew  kam kiñe zugu nüwkülelu fey mew müley kiñe txokin che pepiluwkülelu fey niey ñi wellin Agustina pigechi  kara rüpü kiñe waranka meli pataka mari aylla, epu püran ruka fey ta zoy fütxa kara mew. Ka femechi kellugeafüymi pu pepiluwchi che mew nielu pu füta ke chillkatuwe ruka Universidad Alberto Hurtado Universidad Andrés Bello Universidad Bernardo O’Higgins Universidad Católica Silva Henríquez Universidad Central Universidad de Chile Universidad de los Andes Universidad del Desarrollo Universidad Diego Portales, fey küpa güneyfilmi müley tami güpayafiel faw.

Fey ta mew kiñe ley  mari ailla waranka kiñe pata epu mari küla mew ka ñi kümelgechi ley mari ailla waranka ailla pataka pura mari fey ta chi pu che  pepi koneltuley feyta chi zugu mew chew am wiñolzugugeay fey ti awükan che rupayel  fey ti chi pu che nielu che pegetunoel kam lagümgeel  fey ta chi awükan che mew   rupalu mari kiñe antü ailla wigka küyen kiñe waranka ailla pataka regle mari küla wigka tripantü ka mari antü küla wigka küyen kiñe waranka ailla pataka ailla mari wigka txipantü mew. Ka müley fey ti chi ley mari ailla waranka epu pataka küla mari meli chew wirintukuley fey ti pu che lefentuwlu fey chi pu tripantü awükageyel che montuael fey ta chi pu che elugey kiñe zugu chew ñi zoy küme rupaantületuael  fey ta chi mari kiñe antü aylla wigka küyen kiñe waranka aylla pataka regle mari küla wigka txipantü ka mari antü küla wigka küyen kiñe waranka aylla pataka aylla mari wigka txipantü mew. Ka fey ti chi ley mari aylla waranka  aylla pataka aylla mari epu wülüy fey ta chi kümelelgetuael reke ñi mogen fey ta chi pu che awükagelu fey ti epem epu mari tripantü mew fey mew tripay kiñe wirin chew müley kom pu che ñi rupalu fey ti chi zugu mew fey mew txokituniegey fey ti chi Comisión Valech mew kiñe ka epu müley.

Chew ñi wülgeken fey ti wiñolelgetuael zoy küme feleael fey ti pu che rupawma weza ke zugu mew müley müfü txoy:

• Fey ti rang elugeyegelu feyta chi pu che koneltuley fey ti chi trokin Instituto de Previsión Social pigelu.  Fey küpa koneltulmi tüfa chi zugu mew güpafige faw kam mütrümge kayu pataka melimarimeli waranka meli mari. Ka koneltuafüymi fey ti chi txokin ChileAtiende pigelu fey ta kom üytün mapu mew müley egün.
• Fey ti chi ragn chillkatuam koneltugekey fey ti chi txokin günenielu reke  chillkatun zugu, küpa koneltulelmi güpafige faw.
• Fey ti zugu nieael ruka müley ta koneltugeael fey ti chi txokin yenielu fey ta chi zugu. küpa koneltulelmi güpafige faw.
• Koneltualmi fey ta chi lawentuwün zugu mew müley kiñe txokin PRAIS pigelu fey niefi ta wigka txokin koneltulelu lawentuwün zugu mew ka müley kiñe wirintukun üy fey mew. küpa koneltulelmi güpafige faw.
• Küpa konnolmi fey ta chi txokin chew am pepikawkey che wigka weichan zugu nentuael  fey ta chi pu che nielu tüfa chi zugu müli tami amuael fey ta chi Cantón de reclutamiento pigelu fey ta mülekey fillke üytün mapu mew. küpa koneltulelmi güpafige faw.

Ka femechi müley kiñe chillka chew  pepi güneytugey kom fey ta chi inakonkülelu tüfa chi zugu mew fey ti chi pu che rupalu awükan zugu mew, güpafige faw.

Müley tami koneltuael faw fey Internet mew, fey müley kiñe chillka fey wirintukuaymi kom tami zugu fey nentuafimi kiñe papel mew fey yeafimi fey ti chi consulado nielu tüfachi üytün mapu fey mew güneytuafi fey ti chi che wünenkülelu fey mew fey mew ka amuay Dicoex mew fey mew puway Instituto de previsión social mew. Tüfachi zugu müley nentuafiel ti gen zugu müley ñi kizu amuael fey ti chi consulado mew kam ka txokin mülel nüwkülelu fey ta chi zugu mew, fey mew müley wirintukuael ñi firma ti chillka mew, chumte koneltule fey ti chi chillka mülelu página web mew.  Ka femechi müley ñi koneltuafiel fey mew chew tami mütxümgeael kam werkungepeyüm chi  tami zoy küme azleael zugu. Inagechi akule ti chillka chile mapu fey ta mew amuy ti Instituto de previsión social mew fey mew feypigeaymi chum amuleael ti zugu welu puwkey küla küyen mew  fey mew llowgekey ti wiñolelgetuael zugu che rang geafüy rewall fey kizu egün azkünükey chem kam chumtengeael.

Fey ti chi che rupalu zugu mew kam niele ñi reñmawengen kiñe che rupalu zugu mew  chuchi gepe rume  zew koneltuniele ñi zugu Comisión Valech mew kiñe kam epu gepe , welu mülenule ti chillka mew kam wirin mew , INDH pepi wülafüy kiñe chillka chew  feypileay tami koneltulen fey ta chi zugu mew, fey güpafige faw kam mütrumfige kechu kayu ep epu pura pura regle pura kayukechu mari chi mütxümpeyüm mew. Fey koneltulelmi comisión Valech kiñe kam epu chew müley fey ti chi üytun ka wirin güpafige faw.  Fey mew kiñe txokin norume nüwkülelu estado mew müley ñi feypiael kake chillka . welu mülel kiñe zugu  fey pepi nieafüymi fey ti chi chillka cew müley tami üy ka wülkelu trokin azelkan kakerume kam ka txipa az mogen fey nentugekey chillka mülelu web mew kam ti wellin mew chew inaramtugekey zugu ka müley mütrümwepeyüm kechu kayu epu epu  pura pura regle pura kayu kechu mari. Zew wülimi tami zugu Comisión Rettig mew  ka küpa nielmi ti chillka  müley tami mütxümal kechu kayu  epu pura pura regle pura kayukechu mari kam müley tami amuael fey ti chi pu wellin chew müley tüfa chi txokin Agustina üytün kara rüpü kiñe waranka epu pataka küla mari kechu, küla püran ruka, zoy füta kara mew.

Fey ta chi zugu koneltulelay  txokin azelkan kakerume kam ka txipa az mogen. Fantepu pepi koneltugelay che fey ti chi zugu mew  zew afi fey ti chi txokin che llowkefulu zugu zew txipay inagechi txipalu epu warankammari kiñe wigka txipantü mew puwi fey mew txipay fey ti chi pu üytün che awükan zugu mew rupalu fey ti chi dictadura mew, fantepu nülagewelay ka kiñe txoy.

Tüfa chi txokin petu küzawi ñi chillkatunkugeael fey ta chi zugu rupalu fey ti chi “Asociación Ilícita ex Colonia Dignidad” ka femachi tripayay ka pegelgeay zewle.

Fey ti chi chillka nielu txoytun zugu feyta chi zugu mew pu che rupalu fey mew kam niechi che rupalu feychi zugu mew. Küpa nielmi feyti zugu müli tami wirintukuael ti chillka mülelu web mew  fey mew txoytuley fey mew koneltualmi güpafige faw.

Küpa kimnielmi tami mülen kam mülenun fey ta chi wirintukun üy fey ti chi che rupalu awükan zugu mew  küpa koneltulmi müli tami güpayafiel faw, fey mew peaifimi fey ti wirin chew müley pu úytun che fey ti chi txokin Comisión Valech  kiñe kam epu.

Tami kimael pepi llowülmi fillke zugu mülelu rupawma zugu chi pu che müli tami ramtuael fey ti chi txokin “Exonerados del Programa de Derechos Humanos del Ministerio del Interior” pigechi txoy  fey müley üytün rüpü kara mew Agustina kiñe waranka epu pataka küla mari kechu, küla püran ruka fey ta chi zoy füta kara mülelu Chile mapu. Ka femechi mütrümafüyi kecku kayu epu epu meli pura kayu kula kechu mari ka kayu.

Fey ta chi txokin IPS koneltulelu fey ta chi zugu mew kom pu banco mew pepi amuluy rang niekale ti üytün che müten. Welu fey ti pu che nielu llowkem rag ka mapu  müley ñi koneltuael kiñe azentun chew ñi llowken rag ka mapu fey ta chi chillka kam azentun müley ñi nieael tüfachi pu txoy:

• Kom ñi üy ti che.
• Banco ñi üy.
• Chem üytün mapu mew mülen ti banco.
• Código Swift. feymew kimgekey chem bancogen ka mapu.
• Wirin cuenta.
• Wirin cuenta nüwkülelu kake azkünüwün amulafiel rang.

Zoy küpa kimilmi tüfa chi zugu  mülen kam mülenun ley chew wiñolelgetuafel zoy küme rupalantümüelael pu che rupalu awükan zugu mew güpafige faw kam mütrümge kayupataka melimariwaranka meli mari.

Tami kimgeael tami mülen kam mülenun tüfachi zugu mew müley kiñe wirin chew koneltuley pu üy fey ti chi pu che rupawma zugu mew.  Fey mew kiñe txokin norume müley ñi feypiael ñi zuamyel kake chillka. Welu feypigelmi müleymi tami feypiafiel ta tüfachi txokin azümkaniel fey ti chi awükagenuam che ñi mogen, fey mew güpafige faw kam mütxümfige kechu kayu ep epu pura pura regle pura kayukechu mari.

INDH niey kiñe txapüm chillka txokiñ valech kiñe ka epu fey ti trapüm chilka güfkonküley kechu mari txipantu müley ñi kimgenuael, fey ta chi estado ñi nentuael itxofill zugu fey ta chi rupawma zugu pu che ka ñi kimgeal rüf zugu ka ñi wiñolelgetuael ta zoy küme mületuael ta chi pu che rupalu zugu mew.  Kom fey ti chi pu chillka txapüm niey pu üytün che nentulu zugu ka fey ti chi pu rupalu zugu mew.

Zoy kimaam ta zugu mew, fey ti papeltun Valech pichechi güpafige faw.

Fey ta chi txokin pepi koneltuy fey ta chi awükan zugu mew  chew am lagümkagen ta che ka awükagen ta che  welu fey ta chi zugu rupale inagechi fey ti chi txipantü chew ñi llitun tüfachi txokin, epuwaranka aylla txipantü mew. Fey mew kakewme zugu rupalu zoy kuyfi fechi txipantü mew  pepi koneltulay zugu mew . eymi nielmi che  rupalu zugu mew dictadura zugu mew  kam koneltuleafüymi fey ti chi txokin chew txipayal rüf zugu ka chumgechi am rupan zugu inagechi chew txipay fey ti chi txokin  chew elugekey che ñi zoy küme feletuael fey ti chi pu che rupalu zugu mew fey müli ñi koneltuael fey ti chi txoy  chew azelkaniegey fey ti chi che ñi mogen  ministerio del interior mew fey ta chi txokin  müley ñi  koneltual zugu  ñi küme amulerpuael fey ta chi zugu ka ñi küme txiparpuael, fey mew ka müleafüy fey ti chi  chillka chew wirintukugekey itxokom zugu nüwkülelu feyta mew ka ñi inaramutgeael ka fey ti chi che awükachelu müli ñi kimgeael. fey müley üytün rüpü kara mew Agustina kiñe waranka epu pataka küla mari kechu, küla püran ruka fey ta chi zoy füta kara mülelu Chile mapu. Ka femechi mütxümafuyimi kecku kayu epu epu meli pura kayu kula kechu mari ka kayu.

Nütungelelu ta che chem zugu rume nütungefule, fey ta niey mogel che zugu .  Ti pu  che nütungelu fey ta pepi wülelgekelayay, weza zugu may ñi rulpagelalyay, che txokigeay, mogel che zugu kam illamtugekelayay: lawen mew, mogen mew, kimeltun zugu mew,, küzaw mew, ayekan zugu mew, kam kom zugu ta konkülelu ta mogel che zugu mew, fey ta nütungenoam ñi mogen mew.

Fey ta mi zoy kimaal ta chumgechi felerkel ta tüfa, iñamtuge ti chi papeltun pegelkakelu ti “pu mogel che pu che nütungelelu”.

Feley may, kom ta pu che mülele fey tachi txokiñ mapu mew, iñkañpegeay. Pepi zuamniefulmi kam ayifulmi kiñe iñkañpe, fey ta ti defensoria penal publica eluaeymi kiñe zuguñmachefe, fey ta pepi azümgeaymi ta chumley ti nütun zugu mew ka fey ti chi kechan zugu ka elgen tachi txokiñ mapu mew, konkülelu nütun zugu me. Kimam ti oficina Defensoría Penal pigechi fe yta zoy püllelelu fey güpafige tüfa mew.

Fey ti pu zomo nütunlelu kafey may niey ta ñi iñkañpeafiel. Zoy püchun nütungeyegün fey mew ta zoy zuamnieyegün ta kellu ka günaytun, fey chi zugu mew ga, pegelkünugekey ñi pu mogel che ti zugu mew. Pu zomo umautuay egün kake umautuwe mew pu wentxu egu, fey fill antü may ta azkintuniegeay ka femgechi ta pu zomo soltaw müten ta pegelafi egün ñi chumlen. Ka femgechi pepi kellugeay ta kimeltun mew, kelluwün, zallun mew. Ka fey niepüñeñelün zugu mew, kam moyolelchi zomo fey ta elugeay ta ñi kelluwun, reküluwün, nigeay ta ñi chew ñi küme müleal , kafey fillke zugu kellukelu fey ta chi zugu tüfachi txokiñ zomo nütunlelu. Chew ñi mülepeyüm wentxu ka zomo ti nütuwe, fey ta zomo txokiñ mew, ñizolküleay kiñe zomo soltaw, fey mew pu wentxu soltaw konünfule fey ti chi zomo txokiñ mew, kompañanieafi  kiñe zomo soltaw. Pepi konlalyay ti wentxu soltar turpu kishuyawle. Fey ti nütunwe mew mülelu wentxu ka zomo fey ta pu zomo ti txokiñ, kiñe zomo soltaw norchegelu fey ta ñizolküleay fey yenieay kom chi pu llafe. Fey ta zoy kimnieal fey ta chi zugu güpafige tüfa mew.

Feley may, ti Defensa Penitenciaria de la Defensoria Penal Pública fey ta chi zugu ta azkünugey ti  pu füchakeche nütungelelu fey ti chi reforma procesal penal pigechi, fey egün nütungelelu kiñe nütunwe mew günenienlu ti Gendarmeria de Chile. Fey ti zugu Defensa penitenciaria llitukey ti elgekelu ti condena fey ta kom txipayerkelu ti zugu. Tüfa chi zugu mew may ta nentugekey ti kelluafiel, küme nentunieafiel ti mogel che kom ti pu che nütunlelu. Ti defensoria penal pública  pepei kelleuniefuy fillke zugu mew:

• Eluñmaetew ñi txipayal (zominku, puwul chi regleantün, fill antü)
• Kishugünewun kiñeke txoy antü
• Nagün ti nütun mew (küyen ti txipantu mew)
• Kellun ta wünel chi nütun zugu
• Txapümün ti nütun
• Kañpüleyen fey ta chi txokiñ mapu mew kam ka txokiñ mapu mew.
• Iñkawun ti nalün zugu.
• Lawentuchefe kellun.

Defensoria penal, güpafige tüfa mew.

Femgekelay, yamgekey ta kom pu mogel che ti zugu fey ti chi che nütungelelu. Maygelay ti: allfeñgekelu ta che, wülelgekelu ta che, wezake zugugekelu ta che fey ta turpu maygekelay. Fey ti allfeñ zugu ta femkelu ta soltaw kam kiñe che küzawkelu ti Estado mew kümelay. Pu soltaw Gendarmeria txokiñ mew, tuwkelu kam tuñmawkelu ti pu che nütungelu, fey ta pepi femlay egün kishugünewkülelay egün ti, fey mew pepi wülelkelay ta che, ka zugupürakelay ta che mew nütungelu chi che. Femgefule may ta inatuzugukey egün ñichumal ta femkeygün, fey ta kiñeke mu ga ti zoy eluñmagekelay ñi küzaw, nentugekey fey ti küzaw mew, fey ti estado mew niey ñi zugungeafiel ñi weza zugu ñi femken. Ka femgechi may ta kishu malaltugekel ta che, fey ta nentugeay rumel mew.

Serfin zugu ka pegeluwun zugu ti po mogel pichikeche ñi zugu, ti Estado ta kellukey ga ti zugulerpuleal püñeñwen mew, azümgekelu ti poyewün zugu püñeñwen mew fey ta falintugekey püchike che ñi txemom mew petu pichikalu. Fey mew ta pu nütunwe mew müley ñi nieael ti chew ñi pepi kellukelu ti püñeñwen mew fey ti pu püchikeche petu nienulo epu txipantu ñi mogen mew. Fey ti mew ñi mülenomom tüfachi centro, fey ta pu zomo nüntungelu kishuwküleay egün ti pu kake nüntunfe egu, fey mew kafey konafuy tüfachi pu zomo pu wentxu nüntun ñi txawun, kam fillke ayekan zugu may.

Tüfachi zugu, pu püchike che ñi müleam feytachi nüntuwe mew fey pepi nienofule reñmawen fey ta müleay egün, fey ta küme azümgekey, inatuzugugekey, yamzugugekey ti pu püchike che mi mogen che zugu tüfachi zugu mew.